Krizler, paranın kendisinin olmaması ya da değerinin olmamasından kaynaklanır. Ekonomide para örtü gibi dolaşır. Geçtiği yerleri imar eder. Bir malın üretilebilmesi, bir hizmetin meydana gelebilmesi için para mutlaka o işlemin içinde olmalıdır.  Parasal ekonomik krizleri de basitçe, parasızlıktan üretim ve tüketim yapılamaması yani paranın çok değersiz hale gelip mal üretecek gücünün olmaması, üretilmiş bulunan malı alacak gücünün bulunmaması şeklinde basitçe tanımlayabiliriz. Krizlerde, var olan para piyasadan çekilir ve genellikle malın ve hizmetin üretiminde kriz kârı dediğimiz fahiş kâr varsa ekonomiye girer. Paranın ekonomiden çekilmesi üretimi aksatır üretimin aksaması istihdamı düşürür.  Aslında krizleri büyüten, panik ortamında birbirini tetikleyen bir dizi ekonomik faaliyetlerdir. Para sahibi krizde yüksek faiz ister. Banka para sahibine yüksek faiz verebilmek için kredi faizini artırır. Faiz yükselmesi üretim maliyetlerini artırır. Artan maliyetler istihdamı ve üretimi düşürür. Bu günkü ekonomimizde de benzer sorunlar yaşanıyor. Para krizlerinde ekonomiyi yönetenler, yüksek faiz yatırımların önünü kesiyor diye faizlerin yüksekliğinden şikâyetçi olurlar,  ancak düşürecek tedbirler in maliyetine de girilmek istenmez.  Çünkü piyasaya para sürebilmek için ya para basacaksınız ya da borç alacaksınız. Birinin direkt enflasyonist, diğerinin de faiz yolu ile yine enflasyonist baskısı olacaktır. Mesele, borçlanmadan karşılıksız para basmadan diğer mali politika enstrümanlarına başvurmadan piyasaya para sürmektir.  Ya da piyasaları, para sürmeden para varmış gibi aldatarak finanse etmektir. BANKALAR ÜZERİNDEN PARA ÜRETMEK   Piyasalar genellikle ve özellikle bankalar üzerinden fonlanırlar. Bankalar da piyasaları kredilendirebilmek için bilançolarındaki aktif getirilerini pasiflerlere yaptığı ödemelerin üzerinde tutma gayreti içinde olurlar.  Krizlerde aktifler, özellikle nakit banka için çok daha değer kazanmaktadır. Aktifleri güçlü olmayan bankalar krizlerde kredi riskine girmek istemezler. Firmalar kredi sorunu yaşarlar ve bu sorun piyasalara durgunluk olarak yansır. İşte kriz ortamlarında bankalara,  ilk bakışta bankaların sadece nazım hesaplarını ilgilendiren bankanın mali tablosuna etki etmeyen sağlıklı kullandırıldığında banka ödemeler dengesi üzerinde hiçbir baskı yapmayan yeni bir fonlama yönteminden bahsedeceğiz. ÇEK KREDİSİ Firmalar bankalardan aldıkları çekleri  kullanarak ya da senet düzenleyerek  vadeli finansman oluşturmaktadır .  Fakat 2017 yılını düşündüğümüzde 13 milyar TL üzerindeki çeklerin karşılıksız çıktığını bunun yanında 12,6 milyar TL senetlerin de protesto olduğunu düşünürsek bu rakamın mal karşılığının da vergi kayıpları ile ekonomimize kaybettirdiği değer yaklaşık 30 milyar TL’lere vardığını hesap edersek cari açığımızın kapatılamadığı bir dönemde ekonomiye döviz bazında 8 milyar doların üzerinde bir olumsuz etki yapmaktadır.  A-ÇEK KREDİSİ  BİREYE, BANKAYA VE ÜLKE EKONOMİSİNE FAYDASI Yurt içi mal ve hizmet akışının devamı için bankaların sağladığı bu tür kredi ,küresel  fonların etkisinde olmayacaktır hatta  KOBİ’lerin ellerindeki çekleri daha yüksek oranlardan kırmaya çalışan küresel fonlar ve  yurt içi tefecileri bile piyasayı fonlayacaktır. Yani aslında kayıt dışı nakdi kayıt içine alacak bir sitemdir anlatacağımız. Hükümetlerin sıkı para politikası uygulamaları çerçevesinde aldıkları önlemlerden de etkilenmeyecektir şöyle ki ;  Nakdi kullanırken  bankaların bir hesabı daha vardır  bankaların Merkez Bankası nezdinde tuttukları karşılıklar. Bunları kullanmak için bankalar faiz vermeye bile razıdırlar.  Halbuki  bu olay bankaların elindeki mevduatı pahalılaştırmakta ve dolayısıyla kullandırılan kredilerin maliyetlerini de etkilemektedir.  Nakit kredi yolu piyasaları kredilendirmek hem pahalı nakit borçlanmayı , borçlanma oranını artırmakta hem de  enflasyonu etkilemektedir. Piyasadaki nakdin azalması  durumunda  üretimde bulunabilmek için ihtiyaç  olan nakit olmayınca firmaların kullandıkları enstrüman genellikle çek olmaktadır.  Ancak   ekonomik ve ahlaki sebeplerle karşılıksız çeklerin oluşması bu çeşit kaydi para arzını ülkemizde  sağlıklı geliştirmemektedir. Zaman zaman gerek ticaretle uğraşan kişiler gerek diğer üçüncü şahısların güvenebileceği vadeli tek yapraklı çeklere ihtiyaç duyulmaktadır. İşte bizim önerimiz piyasaların bu ihtiyaçlarında bankalar  devreye sokularak  bloke çek benzeri  fakat bloke çekten farkı çekin karşılığının herhangi bir mevduat hesabında bulunmadığı  bankalarca kredi tahsisi yapılacak müşterilere  ileri tarihli ödemeleri için bankaların  keşidecisi olduğu tek yapraklı ya da çok yapraklı bedelleri yazılmış çekleri vadenin uzunluğuna göre komisyon karşılığı vermektir. İlave faydalarını  özetlersek ; -Birey/tacir ‘e ileriki bir tarihte gerekli olan bir ödeme için ödeme taahhüdünde bulunularak kredisi hazırlanmış oluyor ve müşteri zaman için faiz ödeme durumunda kalmıyor. Nakdini başka yerde kullanabiliyor ya da tasarruf edebiliyor. -Müşterinin çekle ödeme yapacağı üçüncü şahıs/firma, aldığı çekin ödemesinden  emin olduğu için  ayrıca istihbarat yapıp zaman kaybetmemektedir. Çek karşılığı mal transferleri de korkusuzca ve daha hızlı yapılacaktır. Kayıt dışına mal kaçırılmasına meydan verilmemiş olacaktır. -Merkez Bankasının karşılık oranlarından etkilenmeyecek bir kredi türü  olacaktır. Bankalar kredilendirmede daha rahat hareket edebileceklerdir. -Faize karşı olan ve faizsiz finans kurumlarına mahkum olan kredi müşterilerine de  hitap ederek kredi müşteri potansiyeli  daha geniş yelpazede oluşmasına  sebep olacaktır. Faizci ya da faizden rahatsız iki kesime de hitap edecek bir kredilendirme sistemidir. -Bankalar gelecekteki bir ödeme için komisyon geliri sağlamış olacaklar. -Kredi maliyeti düşmüş olacak. -Yaratılan kaydi para güvenilir olacağından ekonomide karşılıksız çekle oluşan yanlış kişilere sermaye aktarması  olmayacaktır. Bir nebze kara paranın önüne geçecektir. -Kredilendirme oranları düşürülerek enflasyonu düşürücü etkisi olacaktır. B-KREDİNİN İŞLEYİŞİ VE ÇEŞİTLERİ 1-Kredinin işleyişi: Müşteri belirli bir tarihteki ödemesi için bankadan  tek veya birkaç ödeme tarihli çek/çekler talep edecektir. Banka  müşterinin kredibilitesine bakarak uygunsa  genel kredi sözleşmesini hazırlayacaktır.  Örneğin , müşteri 90 günlük 2.000.-TL lik çek ve de 120 günlük 2.000.-TL çek talebinde bulundu. Banka  müşterinin 90 günlük çek talebine (bankaca belirlenecek ya da yasa koyucu /bddk tarafından belirlenecek bir oranda komisyon alacaktır. Günümüz örneği en fazla yıllık %4 komisyon) bizim örneğimizde birinci çek için 2000 x  90  x  4 Komisyon=-------------------------------  =    20 TL 360  x  100   İkinci çek için, 2000 x 120 x 4 Komisyon=-------------------------------  =  26,66 TL 360 x 100 Komisyon alacaktır. Çekin müşteri tarafından bankaya  ödenmesi  ise çekin ödeme tarihinin bir gün öncesi olacaktır. Banka  ya da kural koyucu  kamu kurumunun belirleyeceği, örneğin 7 gün veya 15 gün içinde çek ödenmezse kredi  temerrüte düşecektir. Belirtilen günlerde ödeme yapılması durumunda banka çeki ödediği tarih ile müşteriden yapılacak tahsilat tarihleri arasında en yüksek nakdi faiz oranı üzerinden faiz talep edecektir. Temerrütten sonraki  tahsilatta temerrüt faizi talep edilecektir. 2-Kredinin Çeşitleri a-Mikro çek kredileri: Müşterilerin bir defalık ya da birkaç defalık küçük miktardaki taleplerinde kullandırılacaktır. b-Makro büyüklükteki düzensiz tarihli çek  kredileri: Büyük montanlı çalışan müşterilerin yaptırdıkları işlerle ilgili ödemeleri  için talep edeceği   gerekirse ayrı  ayrı miktarlarda gerekirse  teminat mektubu yerine de kullanabileceği uzun vadeli talepleri için de kullandırılabilecektir. Bu kredi tipinin zamanla bilhassa özel sektör ihalelerinde talep edilerek teminat mektubuna ikame bir kredi çeşidi olacağını tahmin ediyorum. c-Düzenli taksitli çek kredileri: Taksitli bireysel krediler şeklinde de kulandırılabilir. Örneğin 12 taksit 5.000.-TL çek kredisi  kullanmak isteyen müşteri eğer ihtiyaç kredisi kullansa idi ödeyeceği vergi ve taksitler aşağıdaki gibi olacaktı

Taksit Tutarı	473,61
Geri Ödenecek Toplam Tutar	5.683,32
Faiz Oranı(%)	Aylık % 1,69/Yıllık % 20,28

 

Ödeme Planı
	Tarih	Taksit	Anapara	Faiz	KKDF	BSMV	Kalan Anapara
1	16.04.2018	473,61	372,21	84,50	12,68	04,23	4.627,8
2	16.05.2018	473,61	379,76	78,21	11,73	03,91	4.248,03
3	16.06.2018	473,61	387,46	71,79	10,77	03,59	3.860,57
4	16.07.2018	473,61	395,32	65,24	09,79	03,26	3.465,25
5	16.08.2018	473,61	403,34	58,56	08,78	02,93	3.061,91
6	16.09.2018	473,61	411,52	51,75	07,76	02,59	2.650,40
7	16.10.2018	473,61	419,86	44,79	06,72	02,24	2.230,54
8	16.11.2018	473,61	428,38	37,70	05,65	01,88	1.802,16
9	16.12.2018	473,61	437,06	30,46	04,57	01,52	1.365,10
10	16.01.2019	473,61	445,93	23,07	03,46	01,15	919,17
11	16.02.2019	473,61	454,97	15,53	02,33	00,78	464,20
12	16.03.2019	473,61	464,20	07,84	01,18	00,39	00,00
	Toplam	5.683,32	5.000,00	569,45	85,42	28,47

Çek kredisi kullanması durumunda ise faiz oranı devre dışı kalacak gayri nakdi kredi  oranları devreye girecek ki ülkemizde azami  yıllık  %4 civarındadır.  Bu oranı  bireysel krediye uyarladığımızda  ödemeler  aşağıdaki şekilde olacaktır.Bu durumda müşteri hem daha düşük taksit ödeyecek hem de kkdf  ödemesinde bulunmayacaktır. Kredinin kullanım şekli; Müşterinin kredi talebi üzerine 12 adet çeki kredi tahsisinden sonra müşteriye teslim edecektir. Müşteri  bu çekleri kendi işlemlerinde ciro edip kullanacak ve ödemesini yukarıda B-Kredinin işleyişi ve çeşitleri I-Kredinin işleyişi bahsinde anlattığımız şekilde yapacaktır. Müşteri kullanmayacağı çeki eline nakit almadığından gereksiz hale gelince bankaya  iade edebilecektir.

Geri Ödenecek Toplam Tutar	5.113,77
Komisyon   [Adat ile hesaplanmış]	Yıllık % 4

 

Ödeme Planı
	Tarih	Toplam ödeme	Düzenlenen Çek	Komisyon	KKDF	BSMV	Kalan ödeme
1	16.04.2018	418,12	416,66	1,39	0	00,07	4.583,34
2	16.05.2018	419,58	416,66	2,78	0	00,14	4.166,68
3	16.06.2018	421,04	416,66	4,17	0	00,21	3.750,02
4	16.07.2018	422,50	416,66	5,56	0	00,28	3.333,36
5	16.08.2018	423,96	416,67	6,94	0	00,35	2.916,69
6	16.09.2018	425,42	416,67	8,33	0	00,42	2.500,02
7	16.10.2018	426,88	416,67	9,72	0	00,49	2.083,35
8	16.11.2018	428,34	416,67	11,11	0	00,56	1.666,68
9	16.12.2018	429,80	416,67	12,50	0	00,63	1.250,01
10	16.01.2019	431,25	416,67	13,89	0	00,69	833,34
11	16.02.2019	432,71	416,67	15,28	0	00,76	416,67
12	16.03.2019	434,17	416,67	16,67	0	00,83	00,00
	Toplam	5.113,77	5.000,00	108,34	0	5,43

Burada komisyon oranları ve vadeler afaki verilmiştir. Komisyon oranları piyasa düzenleyici kurumlar tarafından belirlenecektir. Komisyon oranları ile ülkemiz firmalarının sırtındaki faiz yükü  kalkmış olacaktır. Mustafa Çebi Bankacı & Finans Uzmanı